Europeanisering van verbintenissenrecht en de rol van padafhankelijkheid

Es war einmal...

Het lijkt haast een verhaal uit lang vervlogen tijden, dat zich op een donkere avond bij een knisperend haardvuur laat vertellen. Es war einmal…een Europees continent dat bestond uit nationale eenheidsstaten die autonoom en soeverein waren. De tijden zijn veranderd, zoveel mag duidelijk zijn.

Europeanisering van nationaal recht

In de laatste decennia is het recht -naar men algemeen pleegt aan te nemen- in toenemende mate gedenationaliseerd en wordt het sterk beïnvloed door Europeanisering. Rechtsontwikkeling en rechtspleging is geen zaak meer van nationale wetgever en rechter alléén en voltrekt zich steeds minder binnen de landsgrenzen.

Padafhankelijkheid

Doel van deze studie is om te onderzoeken of en zo ja, in hoeverre, path dependence -of padafhankelijkheid- een rol speelt bij de Europeanisering van het verbintenissenrecht in Nederland. Meer specifiek zal ik aandacht besteden aan de vraag of sectorspecifieke harmonisatiemaatregelen- die vaak het uiterlijk hebben van een richtlijn- inderdaad leiden tot denationalisering van het Nederlandse recht en aldus tot het evolueren van een uniforme of ondeelbare Europese rechtspraktijk. In het nu volgende zal vermoedelijk blijken dat padafhankelijke processen belangrijke belemmeringen opwerpen bij het streven naar een verdergaande Europese integratie.

Meer lezen

Een stukje rechtsgeschiedenis

Europese rechtsgeschiedenis in vogelvlucht

Men kan zonder overdrijving stellen dat de Europese rechtsgeschiedenis in hoge mate is bepaald door het door de Romeinen ontwikkelde model van rechtsbeoefening. De hedendaagse rechtswetenschap is ontstaan door de bestudering van schriftelijk overgeleverde wetteksten uit de oudheid. Sinds de Middeleeuwen duidt men deze verzameling aan als de Corpus Iuris Civilis. De Codex Justinianus vormt -tezamen met de Digesten- het belangrijkste onderdeel van de Corpus. Het Romeinse recht komt tot grote bloei in de oudheid en bereikt zijn top rond de tweede eeuw van onze jaartelling. Met de dood van Justinianus sterft het Romeinse recht een stille dood: het juridische onderwijs verschraalt, het Romeinse rijk -dat toch al intern verdeeld was- raakt verder verscheurd en de Codex verdwijnt volledig van het juridische toneel.

Natuurrechtsdenken in de Verlichting

Onder invloed van de Verlichting wint in de tweede helft van de achttiende eeuw het natuurrecht aan terrein. Er ontstaat een onvoorwaardelijk geloof in de natuur en de rede. Aan de hand van de -onfeilbaar geachte- rede zou men in staat zijn om natuurlijke gedragsregels te destilleren die zouden leiden tot de vervolmaking van de mens. Wetgeving werd in dat kader eerder beschouwd als opvoeding dan als regelgeving.

Recht als product van maatschappelijke evolutie

Maar er is meer. Men begon het recht te beschouwen als een product van maatschappelijke evolutie en rechtsgeleerden begonnen na te denken over de maatschappelijke, ecologische en politieke factoren die de ontwikkeling van het recht (mede) bepaalden.

Nationalisering van het recht en Von Savigny

In de periode voor de Eerste Wereldoorlog komen het recht en de rechtswetenschap vooral in het teken van nationale wetgeving te staan.

Het recht is in de optiek van Savigny niet zozeer het resultaat van de rede en daarom niet rationeel maakbaar. Het recht is juist een levend, groeiend organisme dat zich ontwikkelt zoals een boom uit zijn wortels en is een uiting van de volksgeest. Het recht ontstaat niet door de willekeur van de wetgever, maar door de -aan een organisch systeem inherente- innerlijke krachten.